Pok-A-Tok

Pok-A-Tok, Mezoamerikan Top Oyunu

Mayalar’a göre; Pok-A-Tok (Pok Ta Pok veya Pok Ta Tok), Aztek’lere göre Tlachtli diye bilinen top oyunu bugün Ulama olarak adlandırılıyor. Her Mezoamerikan antik kentinde en az bir tane olduğu tahmin edilen top sahalarının, yaklaşık 1300 tanesi bulunmuştur. Bilinen en eski top sahası; MÖ 1400 yılına kadar uzanıyor ve Paso de la Amada-Meksika’da bulunmuştur.  Günümüzde de keşifler devam ediyor.

Top Oyunu Nasıl ve Ne Amaçla Oynandı?

Pok-A-Tok, el ve ayakları kullanmadan topun bir taraftan diğerine geçirildiği bir takım sporuydu. Mayalar için Pok-A-Tok, zorlu bir oyundan daha fazlasıydı. Yaşamın ölümle mücadelesini, savaşı ve avlanmayı sembolize ediyordu. Pok-A-Tok genellikle savaş esirleri tarafından oynanırdı ve kaybeden ekibin tüm üyeleri veya sadece kaptanı tanrılara kurban olarak teklif edilirdi.

Ayrıca Pok-A-Tok prestijli bir tören etkinliğiydi. Hükümdarlar tarafından tutsakların küçük  düşürülmesi ile ilişkiliydi.  Şehir yöneticileri, esir savaşçılarla oyunu oynar ve oyun sonunda kaybeden esirler kurban edilirdi.

Pok-A-Tok Oyununun Kuralları?

Oyunun kuralları tam olarak bilinmiyor, büyük olasılıkla bölgesel olarak değişiyordu. Ama oyunun I şeklinde bir sahada oynandığı ve ortak noktaları olduğu biliniyor. Uzun sahanın her iki yanında topun dışarıya çıkmasını engelleyecek ve sekebileceği duvarlar vardı. Oyuncuların puan alacağı bitiş çizgileri işaretlenmişti. Bir de basket potası gibi sahada çemberler var. Kimilerine göre; topun bu çemberlerden geçmesi halinde ekstra puan alınıyormuş. Diğer bir görüş de topun çemberden geçmesi durumunda oyun genellikle sona erermiş.

Oyun alanları da genellikle kerpiç ya da kireç taşından yapılmış. Maya bölgesinde çapı 20-35 cm arasında değişen ve 3-4 kg’lık sağlam bir lastik topla oynandı. Toplar, cauchu ağaçlarından elde edilen kauçuktan yapılmıştır. Topa sadece kalça, dirsek, omuz ve dizle temas etmek serbestti. Oyuncular deriden yapılmış koruyucu giysiler giyerdi. Tabii bu kıyafetler tutsaklar için geçerli değildi. Bazı bölgelerde oyuncuların topa vurmak için tahta kürek kullandığı söyleniyor. Takımlarda iki veya dört kişi yer alıyordu.

Meksika’nın Yucatán Yarımadası’ndaki Chichén Itzá kalıntıları, tüm Mezoamerika’nın en büyük Pok-A-Tok sahasına sahiptir. 166 metre uzunluğunda ve 68 metre genişliğindedir. Chichén Itzá’nın Büyük Ballcourt’unun duvarları, oyunun sonunda tanrılara yapılan kurbanların oyulmuş tasvirleriyle kaplıdır. Avlunun yakınında yüzlerce oyma kafatasıyla süslenmiş taş bir platform vardır. Biz de ilk kez buradaki Pok-A-Tok oyun alanını görmüştük ama çok detaylı araştırmamıştık. Mexico City’de Arkeoloji Müzesi’ni gezerken bize eşlik eden Türk rehber Ferhat Bey’in anlattıkları karşısında daha fazla ilgimizi çekmiş ve bu yazıyı da yazmamızda etkili olmuştur.

Pok-A-Tok sadece Mayalar tarafından mı oynandı?

Oyun sadece Mayalar tarafından değil, Olmek ve Aztek Uygarlıklarında da oynandığı Mezoamerikan kültürünün de önemli bir parçasıydı. Eğlence ve atletizm için yapılan oyunların yanı sıra, tören oyunları, yaratılış mitini harekete geçiren ya da güneşi ve ayı alışılmış yörüngelerinde tutmaya yönelik çok fazla dini öneme sahipti. Mayalar için bu bir ölüm kalım meselesi ve insan kurban edilmesinin sebeplerinden biriydi.

Tanrılar, güneşi ve ayı yörüngede tutmak için insan kanına ve kalplerine ihtiyaç duyuyorlardı. Oyun sonunda kazanıp Tanrılara kurban edilmek büyük mertebeydi. Mayalar, ayrıca oyunu ölüm ile yaşam tanrıları veya iyi ile kötünün arasındaki bir savaş olarak görüyordu. Ayrıca ölümü de aşıp kendilerini Hero Twins’in hatırlatıcısı olarak gördüler. Böylece oyun yenilenmeyi ve yaşamı sembolize ediyor. Aztek, Olmeca ve Maya halkları için topun hareketi güneşin dönüşünü de sembolize ederdi.

İspanyollar 1519’da Mezoamerika’yı fethetmeye başladıklarında, insan kurbanı ve dini pratiklerle olan ilişkilerinden dolayı oyunun oynanmasını yasakladılar. Günümüzde de oyun yeniden canlandırılmak istenmektedir ve bazı Mezoamerikan kültürleri top oyununu oynuyormuş ama eski oyun ile ne kadar benzediği bilinmiyormuş.

Hero Twins – Kahraman İkizler Kimdir?

Maya mitolojisinin en ünlü karakterlerinden ikisidir. Hikâyeleri; hayatta kalan birkaç Maya metninden biri olan “Popol Vuh”’da anlatılıyor.

Hero Twins’in hikâyesi; ikiz iki erkekle başlar. İsimleri One Hunahpu ve Seven Hunahpu olan bu iki çocuk Maya top oyununu oynamayı severdi ve çok yetenekliydiler. Ama oyunu çok gürültülü oynuyorlardı. Yeraltı dünyasının tanrıları, Ölüm Lordları, çocuklardan tedirgin oldular ve onları yeraltı dünyasına çağırdılar. Maya yeraltı dünyasına Xibalba deniyordu.

Çocuklar yeraltı dünyasını ziyaret ettiğinde Ölüm Lordları onları bazı testten geçirdi. Başarısız olan çocuklar tanrılar tarafından öldürüldü. Efsaneye göre; ölü olmasına rağmen One Hunahpu’nun Maya tanrıçalarından biriyle bir çocuğu vardı. Bu tanrıçanın Hunahpu ve Ixbalanque isimlerinde Kahraman İkizler diye bilinen ikizleri vardı. Tıpkı babaları ve amcaları gibi harika top oynuyorlardı. Onlar da gürültülü oynuyor ve yeraltı tanrılarını rahatsız ediyorlardı. Ölüm Lordları, ikizleri yeraltı dünyasına top oyunu oynamaya çağırdı.

Kahraman İkizler, yeraltı dünyasına Ölüm Lordları ile tanışmaya gittiler ama babalarının hatalarından ders almışlardı. Tanrıların hilelerine düşmeyip testleri geçtiler.

Testleri geçtikten sonra top oyununu oynayacaklardı. Yine, tanrılar çocukları üzerinde keskin bıçaklara sahip bir top kullanarak kandırmak istediler ama çocuklar fark edip adil olmamaları halinde oynamayacaklarını söylediler. Tanrılar adil olmayı kabul etti ve ikizler kazandı… (Kaynak: Ducksters Education Site ducters.com)

Mayalar ikizlerin başarısını anmak için birkaç top sahası inşa etti. Ve bir oyuna başlamadan önce Hunahpu ve Ixbalanque kardeşlere dua ettiler…

Ayfer & Onur Öznar

Faceboook : AyferOnur Seyahatnamesi

Instagram : AyferOnur Seyahatnamesi

Youtube: AyferOnur Seyahatnamesi